در دو دهه گذشته، اکثر شاخصهای صلحآمیز بودن به گفتهی شاخص جهانی صلح 2024، رو به وخامت گذاشتهاند. درگیریهای قدیمی و جدید و همچنین قطبی شدن سیاسی و فرهنگی، عوامل اصلی این وضعیت هستند.
بعضیها میگویند صلح با یک لبخند آغاز میشود. جوامع صلحآمیز از رشد درآمد بیشتر، ارزهای قویتر و سرمایهگذاری خارجی بالاتر لذت میبرند – و البته ثبات سیاسی و احساس خوشبختی بیشتر در میان شهروندانشان.
تأثیر اقتصادی خشونت بر اقتصاد جهانی قابل اندازهگیری است: در سال 2023، این تأثیر به 19.1 تریلیون دلار به قدرت خرید برابری (PPP) رسید، یا 13.5 درصد از کل تولید ناخالص داخلی جهانی – که به معنای 2380 دلار کمتر از تولید اقتصادی برای هر فرد در این سیاره است. این رقم نشاندهندهی افزایش کلی 158 میلیارد دلاری نسبت به سال قبل است و عمدتاً ناشی از افزایش 20 درصدی در کاهش تولید ناخالص داخلی ناشی از درگیریها بود. در همین حال، هزینههای صرف شده برای صلحسازی و حفظ صلح تنها 49.6 میلیارد دلار بود، که کمتر از 0.6 درصد از کل هزینههای نظامی است.
اینها مهمترین نکات حاصل از شاخص جهانی صلح 2024 است، که مهمترین معیار صلح جهانی است. این شاخص توسط اندیشکده بینالمللی موسسه اقتصاد و صلح (IEP) تهیه شده است و شامل 163 کشور مستقل و قلمروی است که 99.7 درصد از جمعیت جهان را در خود جای داده است. این رتبهبندی که بر اساس 23 شاخص گروهبندی شده در سه معیار (امنیت و ایمنی اجتماعی؛ میزان درگیریهای داخلی و بینالمللی جاری؛ و درجه نظامیگری) است، نشان میدهد که 65 کشور بهبود یافتهاند و 97 کشور رو به وخامت گذاشتهاند، که بیش از هر سال دیگری از آغاز شاخص جهانی صلح در سال 2008 است.
طبق تحقیقات موسسه اقتصاد و صلح (IEP)، سطح کلی صلح جهانی در سال جاری 0.56 درصد کاهش یافته است. ممکن است این مقدار زیاد به نظر نرسد، اما شایان ذکر است که این دوازدهمین باری است که میانگین کاهش یافته است، که در مجموع 4.5 درصد کاهش از زمان راهاندازی شاخص است. در همین حال، تعداد پناهندگان و آوارگان داخلی به 95 میلیون نفر رسیده است و 16 کشور با حداقل 5 درصد جمعیت، پناهنده یا آواره داخلی هستند.
تعجبی ندارد که بیثباتی سیاسی و درگیریهای داخلی حلنشده عوامل اصلی تضعیف صلح جهانی هستند. افغانستان به مدت شش سال متوالی به عنوان کمصلحترین کشور جهان رتبهبندی شد، اما در نسخه امسال شاخص صلح توسط سودان جنوبی، سودان و یمن که اکنون این رتبهی ناخوشایند را در اختیار دارند، پیشی گرفته شده است. اوکراین – که سال گذشته بزرگترین کاهش را در شاخص تجربه کرد و 14 رتبه به رتبه 157 سقوط کرد – 2 رتبه دیگر سقوط کرد و به رتبه 159 رسید. نیازی به گفتن نیست که درگیری در غزه نیز بر صلح جهانی تأثیر منفی گذاشته است، زیرا اسرائیل و فلسطین به ترتیب اولین و چهارمین کاهش بزرگ را در رتبهبندی تجربه کردهاند. اکوادور، گابن و هائیتی دیگر کشورهایی بودند که کاهش شدیدی را تجربه کردند.
به طور کلی، سال گذشته 162000 نفر در اثر درگیری کشته شدند که دومین تلفات بالا در سه دهه گذشته است. جنگهای اوکراین و غزه مسئول تقریباً 75 درصد از این تلفات بودند، که تنها اوکراین بیش از نیمی از این تلفات (83000 کشته) را به خود اختصاص داده است، در حالی که غزه تا آوریل 2024 حداقل 33000 کشته داشته است. یک روند نگرانکننده دیگر این است که درگیریها بینالمللیتر میشوند: اکنون 92 کشور به نوعی درگیر درگیریهای خارجی هستند – این رقم مربوط به شاخص 2008 تنها 33 کشور بود.
نگرانکنندهتر اینکه، محققان موسسه اقتصاد و صلح خاطرنشان میکنند که بسیاری از عواملی که معمولاً پیشبینیکننده درگیریهای بزرگ هستند، امروزه برجستهتر از زمان پایان جنگ جهانی دوم هستند. در حال حاضر 56 درگیری فعال وجود دارد که بیشترین تعداد از اواخر دهه 1940 است، و درگیریهای کمتری به صورت نظامی یا از طریق توافقات صلح حل میشوند.
از نظر منطقهای، آمریکای شمالی بزرگترین کاهش متوسط را در بین تمام مناطق تجربه کرد، با کاهش تقریباً 5% که عمدتاً ناشی از افزایش جرایم خشونتآمیز و ترس از خشونت در هر دو کشور کانادا و ایالات متحده است. خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA) که میزبان چهار کشور از ده کشور کمصلحترین جهان است، کمصلحترین منطقه در سطح جهان است. آفریقای جنوب صحرا، دومین منطقه کمصلح، نیز در سال جاری کاهش صلح را تجربه کرد.
در جای دیگر، میانگین آمریکای مرکزی و کارائیب 0.17 درصد کاهش یافت، با هفت مورد از 12 کشور کاهش امتیاز و پنج کشور بهبود یافت. به طور قابلتوجهی، السالوادور و نیکاراگوئه به ترتیب اولین و سومین بهبودهای بزرگ جهانی را ثبت کردند. آمریکای جنوبی نیز به دلیل وخامت در حوزههای ایمنی و امنیت و درگیریهای جاری، کاهش یافت (3.6%).
اروپای غربی همچنان صلحآمیزترین منطقه جهان است، با هفت کشور در بین 10 کشور برتر، از جمله سه رتبه برتر. قدرت اروپا ناشی از درگیری داخلی و بیثباتی سیاسی نسبتاً کم و توسعه اجتماعی-اقتصادی بالاست، که با تلاشهای دیرینه برای توسعه جوامع صلحآمیز در داخل تقویت شده است. با این حال، سال گذشته این قاره بزرگترین افزایش سالانه در هزینههای نظامی را از زمان آغاز این شاخص ثبت کرد. آسیا-اقیانوسیه پس از اروپای غربی، دومین منطقه صلحآمیز است، با کاهش کلی امتیاز 0.1%.
تنها بهبود منطقهای در صلحآمیز بودن، به میزان 0.6 درصد، در منطقه روسیه و اوراسیا رخ داد، عمدتاً به دلیل اثر بازگشت از کاهش شدید پس از تهاجم تمامعیار روسیه به اوکراین در فوریه 2022. با این حال، سطوح کلی صلحآمیز بودن در این منطقه در مقایسه با میانگینهای تاریخی بسیار پایین است.
در میان آشفتگی گسترده جهانی، شاید کشورهای صلحآمیزتر راهی به جلو نشان دهند. در حالی که کشورهایی مانند ایسلند و نیوزیلند ممکن است از انزوای جغرافیایی خود بهرهمند شوند – که آنها را از نظر فرهنگی منسجمتر و کمتر در معرض اختلافات ارضی قرار میدهد – چندین کشور در رتبههای بالای شاخص زمانی در تاریخ جنگهای وحشیانهای داشتند، اما امروزه اعضای جداییناپذیر صلحآمیزترین منطقه جهان، اروپا هستند. در جای دیگر، سنگاپور و مالزی تأثیر نهادهای دموکراتیک و رشد اقتصادی، و همچنین توانایی آموختن درسهای مهم از گذشتهای پر از مبارزه و فقر، را بر تقویت صلح نشان میدهند.
در حالی که نهادهایی که بر جوامع مدیریت میکنند – حداقل از نظر میانگینهای جهانی – به طور کلی بهبود یافتهاند و کارآمدتر و شفافتر شدهاند، درگیریها و اعتراضات خشونتآمیز ناشی از دیدگاههای سیاسی متضاد در سراسر جهان در دهه گذشته افزایش یافته است، آنها در طول همهگیری کووید-19 شتاب گرفتهاند و پس از آن ادامه یافتهاند. جوامع صلحآمیز تحت تأثیر هزینهها و بارهای خشونت، بیثباتی سیاسی و فساد قرار نمیگیرند و آنها پربارتر، آگاهتر و تحصیلکردهتر هستند.
مالزی به عنوان سومین کشور صلحآمیز در منطقه آسیا-اقیانوسیه، رتبه برتر جهانی را در حوزه درگیریهای داخلی و بینالمللی جاری به دست آورده است و در حوزه نظامیگری رتبه سوم را دارد. این کشور با حدود 33 میلیون نفر، به طور قابلتوجهی 9 رتبه از سال گذشته صعود کرده و برای اولین بار وارد 10 کشور برتر شده است. هنگامی که شاخص صلح در سال 2008 راهاندازی شد، مالزی در رتبه 32 قرار داشت.
مالزی، یک جامعه چند فرهنگی با ترکیبی متنوع از جوامع مالایی، چینی، هندی و بومی، از سیاستهای دولتی که ترویج تحمل و تشویق شمول را ترویج میکنند، بهرهمند میشود. نرخ جرم و جنایت در مقایسه با سایر کشورهای منطقه پایین است و اقتصاد پر رونق به کاهش فقر و نابرابری کمک میکند. علاوه بر این، از زمان استقلال در سال 1957، مالزی از حکومتی نسبتاً پایدار برخوردار بوده است و محیط اجتماعی و سیاسی هماهنگتری را تقویت کرده است.
افسانهای میگوید که وقتی خدا زمین را به تمام ملتها تقسیم میکرد، اسلوونیاییها نادیده گرفته شدند زیرا تعدادشان بسیار کم بود (آنها هنوز فقط 2.1 میلیون نفر هستند). برای عذرخواهی، او قطعه کوچکی از بهشتی را که برای خودش ذخیره کرده بود، به آنها داد. قلمرو اسلوونی که نیمی از آن پوشیده از جنگل است، یکی از بالاترین سطوح تنوع زیستی در قاره را دارد: با تنها یک ساعت رانندگی از پایتخت لیوبلیانا، میتوانید در دریای آدریاتیک شنا کنید یا از کوههای آلپ جولیان بالا بروید. این تنها کشوری از اروپای مرکزی است که در 10 کشور برتر قرار دارد و آن را به صلحآمیزترین کشور در منطقه CEE تبدیل میکند.
به همراه اسلوونی، جمهوری چک، مجارستان و کرواسی نیز در 20 کشور برتر قرار دارند و بلغارستان، اسلواکی و لتونی در 30 کشور برتر قرار دارند. از 36 کشور رتبهبندی شده در اروپا، 13 کشور بهبود صلحآمیز داشتند و 23 کشور شاهد کاهش بودند. تنها کشورهای اروپایی در نیمه پایین شاخص قبرس (در رتبه 88)، ترکیه (139) و شاید برای برخی تعجبآور باشد، فرانسه (86) هستند.
دانمارک از سال 2008 تاکنون هرگز از رتبه پنجم شاخص جهانی صلح پایینتر نیامده است، اما امسال این روند تغییر کرده است. اکنون دانمارک در رتبه هشتم قرار دارد، اما این کاهش بیشتر نتیجه بهبود سایر کشورها است تا کاهش قابلتوجه در امتیاز خود، که تنها 0.037 درصد از سال گذشته کاهش یافته است.
چنین تغییرات نسبتاً جزئی در رتبهبندی فقط به ما میگوید که این پادشاهی وضعیت خوبی دارد. دانمارک کشوری امن برای سفر و زندگی است و با درجه بالایی از ثبات سیاسی، آزادی مطبوعات و احترام به حقوق بشر مشخص میشود. همچنین دارای سطح بالایی از برابری درآمد است و اغلب به عنوان یکی از شادترین کشورهای جهان رتبهبندی میشود.
برای حفظ تمام آن خوشبختی و آن استانداردهای عالی زندگی، این کشور کمتر از 6 میلیون نفری هزینه زیادی میکند. در سال 2018، برای مقابله با تهدید فعالیت نظامی فزاینده روسیه در شرق و شمال اروپا، دانمارک به یک توافق سیاسی فراجناحی تاریخی دست یافت تا بودجه دفاعی خود را 20 درصد افزایش دهد، در مسیر رسیدن به سطح هزینههای کشورهای همسایه نوردیک سوئد و نروژ و رسیدن به هدف عضویت ناتو 2 درصد از تولید ناخالص داخلی ملی در هزینههای نظامی. در نتیجه، رتبه کلی دانمارک در شاخص صلح تحت تأثیر عملکرد آن در حوزه نظامیگری است، جایی که در رتبه 24 جهان قرار دارد. به احتمال زیاد این وضعیت ادامه خواهد داشت: در سال 2023، دانمارک برنامههایی را برای سرمایهگذاری معادل 21 میلیارد دلار در دفاع در 10 سال آینده اعلام کرد، رقمی که در سال 2024 5.1 میلیارد دلار دیگر به آن اضافه شد.
پرتغال وقتی صحبت از صلح و امنیت میشود، مسیر خودش را میرود. در چند سال گذشته، این کشور با حدود 10 میلیون نفر، به عنوان یکی از بزرگترین صعودکنندگان شاخص جهانی صلح ظاهر شده است و از رتبه 18 در سال 2014 به رتبه 10 رسیده است.
پرتغال که از نظر مسکن، تعادل کار و زندگی، امنیت شخصی و کیفیت محیط زیست بالاتر از میانگین کشورهای صنعتی رتبهبندی شده است، همچنین به دلیل کیفیت کلی زندگی یکی از مقاصد برتر مهاجران است. حتی بهتر از آن، نیازی نیست برای لذت بردن از شیوه زندگی پرتغالی پول زیادی خرج کنید: این جمهوری همچنان یکی از مقرون به صرفهترین مقاصد در قاره است.
سوئیس دقیقاً همان چیزی است که انتظار میرود: مکانی با درجه بسیار بالای ایمنی در جامعه، ثبات سیاسی برتر و درگیری بینالمللی تقریباً غیرموجود. با این حال، درجه شگفتآور نظامیگری آن (تعداد کل پرسنل ارتش فعال و ذخیره تقریباً 147000 نفر از جمعیت حدود 8.9 میلیون نفر) مانع از صعود این کشور به 5 رتبه برتر میشود. سوئیس – همراه با سایر کشورهای صلحآمیز با رتبه بالا مانند کانادا، سنگاپور، نروژ و هلند – همچنین در میان صادرکنندگان برتر سلاح در جهان به ازای هر نفر است.
با این حال، از نظر اکثر معیارها، سوئیس همچنان کشوری مرفه است که در آن تنوع زبانی و مذهبی پذیرفته شده است. این کشور در رتبه نهم گزارش شادی سازمان ملل قرار دارد و همچنین از نظر رفاه ذهنی، درآمد، سلامت و آموزش و کیفیت محیط زیست بالاتر از میانگین کشورهای OECD رتبهبندی میشود.
در حالی که گزارش شاخص جهانی صلح نشاندهنده جهانی با خشونت فزاینده است، سنگاپور صلحآمیزتر شده است. بسیار صلحآمیزتر: هنگامی که این رتبهبندی برای اولین بار در سال 2008 راهاندازی شد، سنگاپور در رتبه 22 قرار داشت. چه چیزی باعث این جهش قابلتوجه شد؟ IEP خاطرنشان میکند که بزرگترین بهبودها در رتبهبندی معمولاً مبتنی بر طیف گستردهای است، در حالی که کاهش شدید صلح معمولاً توسط تنها چند شاخص هدایت میشود.
بنابراین، در حالی که سنگاپور در ایمنی و امنیت اجتماعی و سطوح پایین درگیریهای داخلی و بینالمللی جاری امتیاز بالایی کسب کرد، سطح نظامیگری آن را از رسیدن به بالاترین سطح رتبهبندی – مانند سوئیس – باز میدارد. چرا سنگاپور به این تعداد افراد در نیروهای پلیس و نظامی خود نیاز دارد و چرا هزینههای تسلیحاتی آن بسیار بالاست؟ این شهر-کشور برای رونق خود به تجارت دریایی وابسته است، بنابراین داشتن منابع دریایی برای اطمینان از عبور روان کشتیها از تنگه مالاکا، تنگه باریکی که به عنوان دروازه بین اقیانوسهای هند و آرام عمل میکند، بسیار مهم است.
پس از حفظ رتبه دوم در شاخص از سال 2017، نیوزیلند دو رتبه سقوط کرد و در نسخه سال گذشته شاخص جهانی صلح به رتبه چهارم رسید و امسال نیز در همین رتبه قرار دارد. این کشور صلحآمیز که تقریباً نمره کامل را در حوزههای ایمنی اجتماعی و درگیریهای داخلی و بینالمللی کسب کرده است، به طور گسترده به عنوان یک مکان فوقالعاده برای زندگی شناخته میشود. با این حال، به دلیل افزایش واردات و صادرات سلاح و ارتقاء ناوگان حمل و نقل پرسنل مسلح، نمره نیوزیلند در حوزه نظامیگری در نسخه سال گذشته شاخص 6 درصد کاهش یافت.
نیوزیلند با مساحتی تقریباً به اندازه بریتانیا اما با جمعیتی حدود 5.2 میلیون نفر، از نظر آموزش، مراقبتهای بهداشتی، مشاغل و درآمد بالاتر از میانگین اعضای OECD رتبهبندی میشود. با این حال، همه اینها هزینههایی نیز دارد: کمبود مسکن مقرون به صرفه به طور فزایندهای خرید خانه را برای افراد کمدرآمد دشوار میکند و شکاف بین ثروتمندان و فقرا به عنوان مهمترین مسئله اقتصادی نیوزیلند توسط 20 درصد از شهروندان آن در نظر گرفته میشود.
از پایان جنگ سرد، این کشور کوچک محصور در خشکی با حدود 9 میلیون نفر از موقعیت حاشیهای خود در مرز بین شرق و غرب به سمت مرکز اروپا متحدتر حرکت کرد. اتریش به عنوان عضوی جوان از اتحادیه اروپا و خارج از ناتو، به تلاش برای کنار آمدن با بلوکهای سیاسی رقیب و پذیرش اشکال جدید همکاری با همسایگان خود افتخار میکرد.
با این حال، در حالی که اتریش در بسیاری از معیارهای رفاه مانند درآمد، اشتغال و مسکن عملکرد خوبی دارد، تنشهای اجتماعی در سالهای اخیر به ویژه به دلیل کمپینهای ضد مهاجر حزب آزادی راستگرای محبوب (FPÖ) افزایش یافته است. هنگامی که در نوامبر 2020 یک طرفدار داعش 4 نفر را به ضرب گلوله کشت و 23 نفر دیگر را در مرکز شهر وین زخمی کرد، دولت با رونمایی از اقدامات گسترده ضدتروریستی که شامل توانایی نگه داشتن افراد محکوم در زندان مادامالعمر و تسهیل نظارت الکترونیکی برای کسانی که آزاد میشوند، پاسخ داد. در نتیجه، اتریش یکی از بزرگترین کاهشها در صلحآمیز بودن در اروپا را به دلیل وخیمتر شدن شاخص تأثیر تروریسم تجربه کرد. علاوه بر این، در میان همهگیری کووید-19، پایتخت آن مرکز اعتراضات قابلتوجهی علیه اقدامات قرنطینه و دستور دولت برای اجرای واکسیناسیون اجباری برای همه شهروندان بوده است. از آن زمان، حمایت از FPÖ تنها رشد کرده است: امروزه این حزب پیشرو سیاسی کشور است.
ایرلند یکی از ثروتمندترین، توسعهیافتهترین و شادترین کشورهای جهان است. همچنین بسیار صلحآمیز است: در سال 2020، موفق شد هفت رتبه صعود کند و در رتبه چهارم گزارش جهانی صلح قرار گیرد، بالاترین رتبهای که تاکنون در این رتبهبندی کسب کرده بود. در سالهای بعد، این کشور در رتبه سوم یا دوم قرار داشت که امروزه در آن قرار دارد.
اشتباه نکنید: ایرلند یک شبه به یک کشور صلحطلب تبدیل نشد – قرنها روابط پرتنش با بریتانیا میتواند گواه این موضوع باشد. امروزه با این حال، به دلیل وضعیت مستقل دیرینه و ارتش بیطرف (به این معنی که عضو ناتو نیست)، جمهوری ایرلند به طور معمول به عنوان یکی از امنترین کشورهای جهان رتبهبندی میشود. این بدان معنا نیست که در برابر آشفتگیهای سیاسی و اجتماعی مصون شده است – برای مثال، در طول همهگیری، ایرلند شاهد سهم خود از تظاهرات خشونتآمیز ضد قرنطینه بود.
در صفحه 84 مطالعه خود، IEP دادهای چشمگیر را نشان میدهد: وقتی صحبت از هزینه اقتصادی خشونت میشود، ایرلند بهتر از تقریباً همه کشورهای جهان عمل میکند. با رتبه 159 از 163 کشور، این هزینه تنها 2.86 درصد از تولید ناخالص داخلی در مقایسه با میانگین جهانی 13.5 درصد است. تنها مالاوی، بنگلادش، اندونزی و ماداگاسکار در این حوزه عملکرد کمی بهتر دارند.
ایسلندیها میتوانند شبها با خیال راحت بخوابند: آنها در صلحآمیزترین کشور جهان زندگی میکنند. هیچ خبری برای ایسلند آرام نیست: این هفدهمین سال متوالی است که این کشور رتبه اول را حفظ میکند – از زمانی که این شاخص در سال 2008 آغاز شد. ایسلند بدون ارتش زمینی، دریایی یا هوایی و با کمترین جمعیت از هر کشور عضو ناتو (حدود 390000 نفر)، همچنین از نرخ جرم و جنایت بسیار پایین (تا حدی که پلیسها معمولاً اسلحه حمل نمیکنند)، سیستم آموزش و رفاه اجتماعی قابلتامل، و رتبهبندی در بین بهترین کشورها از نظر شغل و درآمد و احساس ذهنی خوب بودن برخوردار است.
اما آیا گفتیم که صلح ایدهآل ایسلندیها با هیچ تهدیدی روبرو نیست؟ در سال 2022، پلیس ریکیاویک چهار نفر را در ارتباط با آمادگی برای یک حمله تروریستی مشکوک دستگیر کرد. این اولین سالی بود که این کشور هرگونه فعالیت از این قبیل را ثبت کرد. خوشبختانه از آن زمان تاکنون حادثه دیگری گزارش نشده است.
رتبه | کشور |
1 | ایسلند |
2 | ایرلند |
3 | اتریش |
4 | نیوزیلند |
5 | سنگاپور |
6 | سوئیس |
7 | پرتغال |
8 | دانمارک |
9 | اسلوونی |
10 | مالزی |
11 | کانادا |
12 | جمهوری چک |
13 | فنلاند |
14 | مجارستان |
15 | کرواسی |
16 | بلژیک |
17 | ژاپن |
18 | هلند |
19 | استرالیا |
20 | آلمان |